حراج تاریخ در نمایش خانگی
به گزارش پرتوبلاگ، در حالیکه کشورهای منطقه با ساخت سریال های تاریخی به دنبال قدرت نمایی فرهنگی و تقویت هویت ملی هستند، خروجی شبکه نمایش خانگی ایران بیشتر به نمایش عاشقانه هایی با پس زمینه درباری محدود شده است.
به گزارش پرتوبلاگ به نقل از خبرگزاری مشرق
، سریال های تاریخی در جهان امروز، دیگر صرفاً یک محصول سرگرم کننده نیست؛ آنها ابزارهایی قدرتمند برای دیپلماسی فرهنگی، شکل گیری به حافظه جمعی و تثبیت روایتهای ملی در زمینه بین المللی به حساب می آید. ازترکیه و کشورهای عربی تا قدرت های غربی، همگی با سرمایه گذاری های کلان، گذشته را به خدمت اهداف استراتژیک حال وآینده خود درآورده اند اما در این میدان رقابت فرهنگی، به نظر می آید قطار سریال سازی تاریخی در شبکه نمایش خانگی ایران روی ریلی دیگر حرکت می کند؛ ریلی که مقصد آن نه تقویت هویت ملی و صدور پیام فرهنگی بلکه صرفاً جذب مخاطب از راه داستان های عاشقانه و حواشی پرزرق وبرق درباری است.
تاریخ؛ ابزار قدرت نمایی یا دکور عاشقانه؟
وقتی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در مراسم های رسمی با گارد احترام متشکل از سربازانی با لباس امپراتوری های تاریخی ترک حاضر می شود، یک پیام روشن را به جهان مخابره می کند: «ما وارث یک تاریخ باشکوه و قدرتمندیم.» این پیام تنها به تشریفات سیاسی محدود نمی ماند بلکه با قدرت تمام در صنعت سریال سازی این کشور پژواک پیدا می کند.
سریال هایی مانند «قیام ارطغرل» و «حریم سلطان» با میلیونها بیننده در سراسر دنیا، نه تنها روایت ترکیه از تاریخ عثمانی را به خانه ها بردند بلکه به ابزاری برای «قدرت نرم» این کشور تبدیل شدند. این سریال ها با برجسته سازی شکوه، عدالت و قدرت امپراتوری عثمانی، تصویری مطلوب و مقتدر از هویت ترک را در ذهن مخاطب جهانی حک می کنند و در خدمت اهداف نئوعثمانی گرایانه سیاست خارجی این کشور قرار می گیرند.
این رویکرد استراتژیک به تاریخ، تنها مختص ترکیه نیست. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، بخصوص عربستان سعودی و امارات، با سرمایه گذاری های هنگفت در پروژه هایی مانند «ممالک النار» (قلمروهای آتش) که روایتی ضدعثمانی را به تصویر می کشد، یا سریال «عمر»، به صورت مستقیم وارد کارزار «جنگ روایت ها» شده اند. آنها دریافته اند که کنترل روایت گذشته، به معنای تأثیرگذاری بر درک حال و آینده منطقه است. در این تولیدات، تاریخ با دقت برای بازتاب هویت ملی مورد نظر، تحکیم مشروعیت سیاسی حاکمان فعلی و مواجهه با روایتهای رقیب، مهندسی می شود.
اهداف استراتژیک جهانی در قاب تصویر
به طورکلی، کشورها از ساخت سریال های تاریخی چهار هدف اصلی را دنبال می کنند:
ساخت و تحکیم هویت ملی: سریال ها با برجسته کردن قهرمانان، اسطوره ها و نقاط عطف تاریخی، یک حافظه جمعی مشترک و احساس غرور ملی می سازند. این آثار به شهروندان، بخصوص نسل جوان پاسخ می دهند «ما که بودیم» و «از کجا آمده ایم».
دیپلماسی فرهنگی و قدرت نرم: صدور این سریال ها به دیگر کشورها، تصویری مطلوب و مدیریت شده از فرهنگ و تاریخ یک ملت ارائه می کند. این امر می تواند به بهبود روابط بین المللی، جذب توریست و افزایش نفوذ فرهنگی و سیاسی منجر شود.
مشروعیت بخشی سیاسی: خیلی از دولت ها با ساخت آثاری در رابطه با دوره های خاص تاریخی، تلاش در ایجاد پیوند بین خود و یک گذشته پرافتخار دارند و از این طریق، مشروعیت نظام سیاسی کنونی خویش را تقویت می کنند.
مقابله با روایتهای رقیب: در جهان مملو از اطلاعات، کشورها از سریال های تاریخی برای به چالش کشیدن یا بی اعتبار کردن روایتهای تاریخی که توسط کشورهای رقیب ترویج می شود، استفاده می نمایند.
تاریخ در خدمت درام عاشقانه
حال به ایران بازگردیم؛ کشوری با تمدنی چندهزارساله و تاریخی با قهرمانان بسیار، نقاط عطف و درام های شگرف که هرکدام ظرفیت تبدیل شدن به ده ها سریال فاخر را دارند. با ظهور و قدرت گرفتن شبکه نمایش خانگی، بنظر می رسید این پلت فرم ها به میدانی برای تولید آثاری عمیق و هویت ساز تبدیل شوند که بتوانند هم مخاطب داخلی را با ریشه های خود آشتی دهند و هم در زمینه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند اما نگاهی به خروجی غالب سریال های تاریخی شبکه نمایش خانگی در سالهای اخیر، تصویری متفاوت را به نمایش می گذارد. آثاری همچون تاسیان، جیران و... باآنکه از نظر تولید، طراحی صحنه و لباس و جذب ستاره های سینما موفق عمل کرده و توانسته اند مخاطبان زیادی را به خود جلب کنند، اما در یک نقطه کلیدی مشترک هستند: تقلیل تاریخ به یک پس زمینه تزئینی برای روایت یک داستان عاشقانه.
در این سریال ها، وقایع مهم تاریخی، شخصیت های اثرگذار سیاسی و اجتماعی و پیچیدگی های دوران، اغلب به حاشیه رانده می شوند تا فضا برای تمرکز بر مثلث ها و مربع های عشقی شخصیت های اصلی باز شود. برای نمونه، در سریال «جیران»، دوره حساس و پرالتهاب صدارت امیرکبیر و تحولات دوران ناصری، زیر سایه سنگین رابطه عاشقانه شاه با سوگلی اش قرار می گیرد. مخاطب بیشتر از آن که با اصلاحات امیرکبیر و علل قتل او درگیر شود، با قهر و آشتی های جیران و ناصرالدین شاه روبه روست. تاریخ در اینجا کارکردی فراتر از یک قاب زیبا و پرزرق وبرق برای یک ملودرام ندارد.
سریال تاریخی «تاسیان» هم هرچند دست روی یک دوره حساس در تاریخ معاصر ایران گذاشته است اما همان راه دیگر سریال های تاریخی شبکه های نمایش خانگی را پیش گرفته و باهمه چیز ساده انگارانه برخورد می کند. درحالی که سریال می توانست در بستر یک ملودرام این دوره تاریخی را به تصور بکشد ولی اکنون که به پایان رسیده است، با اطمینان خاطر میتوان گفت تنها چیزی که اهمیتی ندارد و سرسری با آن برخورد می شود، اتفاقا تاریخ است.
تحریف تاریخ و خلاف نمایی شخصیت های سریال که هریک نمادی از طبقه های مختلف اجتماعی هستند که قبل از انقلاب حضور داشتند و نشان دهنده مظلوم بودن تاریخ در این دست از سریال هاست. برآورد کلی اینست که اغلب تولیدات جدید نمایش خانگی همچنان تاریخ را فرصتی تجاری برای خلق ملودرام های عاشقانه و جذب مخاطب می بینند و با ضعف در پرداخت هویت ملی و روایت عمیق مفاهیم تاریخی مواجه اند و این رویکرد، دو پیامد منفی بزرگ بهمراه دارد:
اول سطحی سازی تاریخ و تحریف حافظه تاریخی نسل جوان؛ وقتی مخاطب بخصوص نسل جوان تر که نخستین برخوردش با منابع تاریخی آثار نمایشی است و احیانا طرف منابع معتبر مکتوب در رابطه با تاریخ نمی رود با چنین روایتی مواجه می شود، درک او از گذشته به مجموعه ای از دسیسه های درباری و رقابتهای عاشقانه محدود می شود. اهمیت استراتژیک وقایع، وزن تصمیمات سیاسی و نقش شخصیت های تاریخی در شکل گیری به سرنوشت کشور، دراین میان رنگ می بازد. دوم، ازدست رفتن فرصت رقابت فرهنگی؛ درحالی که ترکیه با ارطغرل برای خود قهرمان سازی می کند و عربستان با ممالک النار روایت خویش را از تاریخ منطقه فریاد می زند، ما با گنجینه غنی تاریخ ایران درحال تولید ملودرام های خوش ساختی هستیم که در بهترین حالت مصرف داخلی دارند و فاقد پیام و عمق استراتژیک برای صدور به جهان هستند. این سریال ها، به علت تمرکز بیش از اندازه بر داستان های عاشقانه و عدم پرداختن به لایه های عمیق تر فرهنگی و هویتی، ظرفیت تبدیل شدن به ابزار قدرت نرم را ندارند.
غیاب استراتژی و تسلط منطق بازار
ریشه این مشکل را باید در غیاب یک استراتژی کلان فرهنگی در حوزه سریال سازی تاریخی جست وجو کرد. به نظر می آید هیچ چشم انداز مشخص و سیاستگذاری مدونی برای بهره برداری از ظرفیتهای تاریخ درجهت اهداف ملی وجود ندارد. در چنین خلایی، این «منطق بازار» و «گیشه» است که حرف اول و آخر رامی زند. سازندگان وسرمایه گذاران شبکه نمایش خانگی به درستی دریافته اند که فرمول«عشق + ستاره + لباس های فاخر»تضمین کننده بازگشت سرمایه و جذب مخاطب است. در نتیجه، تاریخ به یک عنصر تجاری قابل فروش تبدیل می شود، نه یک میراث هویتی که باید با مسئولیت پذیری به روایت آن پرداخت. این آثار شاید در زمینه هایی مانند فیلمبرداری، طراحی صحنه و لباس و... موفق عمل کرده باشند اما سؤال اساسی اینجاست: آیا این دستاوردها برای کشوری با پیشینه تمدنی ایران کافی است؟
آیا نباید از این سرمایه ها و استعدادها برای اهدافی بزرگ تر از سرگرمی صرف و روایتهای عاشقانه تکراری استفاده کرد؟ تا وقتی که یک اتاق فکر برای تعریف پروژه های کلان ملی در حوزه سریال سازی تاریخی شکل نگیرد، شبکه نمایش خانگی همچنان تاریخ را نه به چشم یک گنجینه هویت ساز بلکه به چشم یک دکور زیبا برای عاشقانه هایش خواهد دید و ما در این جنگ روایتهای جهانی، همچنان تماشاگر باقی خواهیم ماند.
منبع: جام جم آنلاین
منبع: پرتوبلاگ
این مطلب پرتوبلاگ را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب